- Slim maar….
- Wat zijn executieve functies?
- Het belang van het kennen van je eigen zwakke en sterke executieve functies
- Drie manieren om je kind executieve functies bij te brengen
- Tot slot
Executieve functies, een ‘hot topic,’ vooral in het kader van hoogbegaafdheid. Vanwege mijn werk met (hoog)begaafde tieners en recente bevestiging van de hoogbegaafdheid van onze oudste dochter, ben ik me meer gaan verdiepen in dit thema. In deze blog neem ik je graag mee op mijn ontdekkingstocht. Ik deel inzichten met je die mijn perspectief hebben veranderd, en ik hoop dat ze ook jou zullen inspireren!
Slim maar….
Eerlijk gezegd vond ik executieve functies altijd een beetje een ‘jeuk-woord’. Het lijkt te pas en te onpas te worden gebruikt en sommige professionals schrijven bijna alle problemen van kinderen en jongeren eraan toe. Bovendien kwam het op mij over als een te groot en onoverzichtelijk thema, en omdat ik ervan houd om doelgericht en efficiënt bezig te zijn, leek dit niet zo een goede match.
Omdat ik toch wel voelde dat het een relevant thema is besloot ik op aanraden van verschillende mensen het boek ‘Slim maar….’ van Peg Dawson en Richard Guare te lezen. De ondertitel luidt: ‘Help kinderen hun talenten te benutten door hun executieve functies te versterken.’
(De voorkant spreekt me niet zo aan, vooral niet als je oudere kinderen hebt, maar als je het boek opent heb je daar geen last meer van! 😉)
In de inleiding staat:
“Niets is zo frustrerend als te moeten toezien hoe je veelbelovende zoon of dochter worstelt met de gewone dagelijkste taken. (…) Je weet dat je zoon of dochter slim en gevoelig genoeg is.”
p. 9
Dit spreekt me aan, want dit is iets wat ik herken bij zowel mijn eigen kinderen als bij de tieners in mijn praktijk. Ze zijn slim en gevoelig genoeg, ze willen het wel goed doen en lijken de potentie ook te hebben, maar toch lukt het steeds niet. Hoe frustrerend!
Verder lezend merkte ik dat mijn kijk op executieve functies aan het veranderen was. En dit komt vooral door de inzichten en praktische benaderingen in het boek, waardoor dit thema op een voor mij nieuwe manier belicht werd. En voor tieners net zo relevant als voor jongere kinderen!
In deze blog deel ik graag een aantal van deze inzichten uit dit boek van Dawson en Guare (wat ik verder heel origineel ‘het boek’ zal noemen 😉). Dit is geen samenvatting, maar eerder een belichting van een aantal punten die mij het meeste inzicht hebben gegeven, samen met mijn eigen ervaringen.
Ik hoop dat deze blog het thema ‘executieve functies’ voor jou ook overzichtelijker maakt en je inspireert om je er verder in te verdiepen!”
(Even voor de duidelijkheid; ik heb geen zakelijk belang erbij om dit boek te bespreken. Ik deel gewoon graag mijn kennis en ervaring 😊.)
Wat zijn executieve functies?
Belangrijk om te beginnen met de basis; wat zijn executieve functies nou eigenlijk? In het kort wordt in het boek gezegd:
“Executieve functies zijn de vaardigheden die mensen nodig hebben om taken uit te voeren.”
p. 23
Als het gaat over executieve functies worden altijd deze 11 vaardigheden genoemd, en die worden in het boek dan ook uitgebreid besproken:
- Respons inhibitie: nadenken voordat je iets doet
- Werkgeheugen: informatie in je geheugen houden terwijl je complexe taken uitvoert
- Emotieregulatie: emoties kunnen reguleren om taken te voltooien
- Volgehouden aandacht: aandacht blijven schenken ergens aan, ondanks afleiding of verveling
- Taak initiatie: kunnen beginnen aan de taak, op tijd en op efficiënte wijze
- Planning/prioritering: een plan kunnen maken om een doel te bereiken en beslissen wat wel en niet belangrijk is
- Organisatie: systemen kunnen ontwikkelen en onderhouden om informatie of materialen te ordenen
- Time management: in kunnen schatten hoeveel tijd je hebt en hoe je deze het beste kunt verdelen
- Doelgericht gedrag: een doel kunnen formuleren en realiseren
- Flexibiliteit: aan kunnen passen aan veranderde omstandigheden
- Metacognitie: een stapje terug kunnen doen om jezelf en de situatie te overzien en te evalueren.
In onze complexe wereld spelen executieve functies een steeds belangrijkere rol (vandaar waarschijnlijk dat het nu relevanter is dan vroeger?). Dus als je merkt dat je kind bepaalde vaardigheden nog niet voldoende onder de knie heeft (wat gezien zijn leeftijd wel verwacht zou mogen worden), is het de moeite waard is om er alles aan te doen om deze executieve functies van je kind een duwtje in de goede richting te geven. Hier gaan ze later veel profijt van hebben!
Het belang van het kennen van je eigen zwakke en sterke executieve functies
Wat voor mij een eyeopener was, is dat het niet alleen draait om het versterken van executieve functies bij je kind, maar ook om de dynamiek tussen de (sterke en zwakke) executieve functies van je kind en die van jezelf.
Als je gek wordt van de zwak ontwikkelde executieve functies van je kind, is de kans groot dat dat komt doordat jij juist sterk bent in die vaardigheden. Bijvoorbeeld; jij houdt van verrassingen maar je kind draait door als de plannen ook maar een beetje veranderen. Of je kind moet constant aangespoord worden om op tijd klaar te zijn, terwijl jij nooit te laat komt op je werk.
Maar ook als jullie juist beide dezelfde zwakke vaardigheden hebben kan het tot botsingen leiden, vooral als je je daar niet bewust van bent. Het is namelijk altijd makkelijker om te zien waar je kind minder goed in is dan waar jijzelf minder goed in bent…
In het boek staan hele duidelijke vragenlijsten om de sterke en zwakke kanten van de executieve functies van je kind na te gaan (verdeeld in vier leeftijdscategorieën met ieder een eigen, goed aangepaste vragenlijst), en ook die van jezelf.
Voorbeeld van een vraag voor tieners en een voor ouders met betrekking tot respons-inhibitie:
Tiener: ‘Kan nee zeggen tegen iets leuks als er al andere plannen zijn gemaakt’
Ouder: ‘Ik denk eerst na voor ik iets zeg’.
En voor beide patronen (jouw sterke kanten zijn de zwakke van je kind of jullie hebben dezelfde zwakke kanten) staan in het boek nuttige tips om het beste uit de situaties te halen!
Ik vond het heel waardevol om de vragenlijsten in te vullen en daardoor onze profielen makkelijker te kunnen vergelijken. En dat dingen waarvan ik dacht ‘dit hoort gewoon bij de persoonlijkheid van mijn kind’, deels een kwestie zijn van nog onderontwikkelde executieve functies (en datzelfde geldt voor mijzelf en mijn man 😉).
Bijvoorbeeld de executieve functie ‘emotie regulatie’. Hoewel het misschien simpel klinkt heeft het ombuigen van de gedachte ‘ze is zo temperamentvol’ naar ‘haar emotieregulatie vaardigheden zijn nog onvoldoende ontwikkeld’ me een andere blik gegeven op het gedrag van mijn dochter. Het heeft me vooral beter doen beseffen dat het dus iets is wat geoefend en versterkt kan worden, en dat het zinvol is om daar tijd en energie in te investeren. Dat besef alleen al zorgde voor een minder machteloos gevoel. En doordat ik anders op haar ging reageren heeft het in vrij korte tijd veel verbetering opgeleverd!
Drie manieren om je kind executieve functies bij te brengen
In het boek worden veel principes aangeboden voor het verbeteren van de executieve functies en aan deze principes ligt het ABC-model ten grondslag.
Volgens dit model zijn er drie gelegenheden om maatregelen te nemen om gedrag te veranderen of op te roepen: door veranderingen aan te brengen in wat er aan het gedrag vooraf gaat (Antecedent), door het gedrag (Behavior) zelf aan te pakken en door Consequenties te laten ervaren of op te leggen.
A. Antecedenten (omgeving)
In het boek zeggen ze dat het belangrijk en effectief is om te beginnen met aanpassingen in de externe factoren, de omgeving dus. Hierdoor wordt er een minder groot beroep gedaan op de zwakke executieve functies van je kind, zonder dat het kind meteen al verantwoordelijk is voor gedragsveranderingen.
Voorbeelden die genoemd worden: beperk afleiding, zorg voor ordeningssystemen, verminder de sociale complexiteit van een activiteit of gebeurtenis, maak de taak korter, leg de stappen duidelijk uit, zorg voor keuzemogelijkheden, neem met je kind door wat er gaat gebeuren en hoe het daarmee om moet gaan, gebruik verbale herinneringen.
B. Gedragsverandering
De omgeving aanpassen is vaak de makkelijkste manier om de problemen van zwakke vaardigheden aan te pakken, maar het is niet altijd mogelijk of wenselijk om de omgeving aan te passen, vooral niet als ze ouder worden.
Je kunt ook de gewenste vaardigheden specifiek aanleren (de B uit het ABC-model) of je kind motiveren om de vaardigheden die ze hebben vaker in te zetten (C). Meestal is het het beste om dit allebei te doen.
In het boek wordt heel concreet een benadering beschreven die je kunt gebruiken om allerlei gedragingen aan te leren, deze bestaat uit zes stappen. In het (heel) kort komt het erop neer dat je het probleem gedrag bepaald en deze een positieve herformulering geeft waardoor je een doel kunt vast stellen. De stappen die nodig zijn om dat doel te bereiken kun je in een checklist verwerken.
C. Consequenties
Als je je richt op gedragsverandering is het ook belangrijk om te zorgen dat je kind gemotiveerd is/blijft om te oefenen, en ook om de vaardigheden die ze al geleerd hebben echt in te zetten. Dit kan door complimentjes te geven, iets leuks in het vooruitzicht te stellen of door formele beloningssystemen. Het is soms even zoeken wat voor jouw kind het meest motiverend werkt. Vaak hebben ze daar zelf ook wel ideeën over, vooral tieners kunnen daar goed over meedenken.
Mijn oudste dochter vroeg al een tijdje om een vaste opblijfavond, dus het was een logische keuze om die als beloning te koppelen aan het ‘rustig-slapen-plan’ (een combinatie van time-management, prioritering en emotie-regulatie) dat we samen hebben gemaakt.
De rest van het boek (meer dan de helft) gaat heel uitgebreid in op allerlei manieren waarop je je kind kunt helpen bepaalde executieve functies aan te leren. Mocht je dus opzoek zijn naar praktische ideeën, dan raad ik je aan dat deel van het boek eens goed te bestuderen!
Tot slot
Het is een heel verhaal geworden, en toch is het maar een heel klein beetje van alle interessante dingen die in het boek staan.
Hopelijk heeft deze blog je al wat nieuwe inzichten en ideeën gegeven zodat je thuis al snel minder strijd zult hebben over dagelijkse dingen. Hier thuis heeft het echt een aantal dingen ten positieve veranderd!
Ik hoor graag terug wat je eraan gehad hebt!
Herken je je zoon of dochter in bovenstaande verhaal, dan is het zeker de moeite waard om je meer te verdiepen in het thema ‘executieve functies’! Koop het boek, haal het uit de bieb of leen het van iemand!
Heb je het idee dat je tiener meer nodig heeft dan versterkte executieve functies, en ben je benieuwd wat ik daarin kan betekenen voor jullie? Neem dan contact met me op! Een gratis online kennismakingssprek is vaak al snel afgesproken!
Met stralende groet, 🌞
Tamar